Αριστερό Δίκτυο Νεολαίας Θεσσαλονίκης: "Το Πολυτεχνείο και η κρίση της επαναστατικής Αριστεράς"

*Η πρώτη από τις τρεις εισηγήσεις που έγιναν από μέλη μας στο πλαίσιο της εκδήλωσης "Το Πολυτεχνείο και η κρίση της επαναστατικής Αριστεράς", που διοργανώθηκε από το Αρ.Δι.Ν. Θεσσαλονίκης στις 15/11.

"Προκειμένου να εξάγουμε χρήσιμα συμπεράσματα για την εξέγερση του Νοέμβρη και το ρόλο που έπαιξαν οι δυνάμεις της Αριστεράς σε αυτήν, οφείλουμε πρώτα να αναφερθούμε στην περίοδο που οι συγκεκριμένοι πολιτικοί σχηματισμοί –ΚΚΕ, ΚΚΕς, μαρξιστικό-λενινιστικό κίνημα – ΟΜΛΕ) συγκροτήθηκαν ή μετασχηματίστηκαν κατά έναν ορισμένο τρόπο και με ορισμένη αντίληψη που οδήγησε στην υιοθέτηση της μίας ή της άλλης στάσης απέναντι στα γεγονότα του Νοέμβρη.

Προκειμένου να εντοπίσουμε τις βασικές τάσεις που καθόρισαν την ιδεολογία και την πολιτική πρακτική των ως άνω σχηματισμών θα πρέπει να στρέψουμε πρώτα τη ματιά μας σε εξελίξεις – διαφοροποιήσεις –γεγονότα που έλαβαν χώρα στο διεθνές κομμουνιστικό κίνημα (αλλά και στον καπιταλιστικό κόσμο) από το Β’ΠΠ κι έπειτα.

Αποσταλινοποίηση και ρεβιζιονισμός

- Το τέλος του Β’ ΠΠ βρίσκει το κομμουνιστικό κίνημα σε καλύτερες θέσεις. Η νίκη της ΕΣΣΔ, η ύψωση της κόκκινης σημαίας στο Βερολίνο και οι νίκες που πέτυχαν τα αντιφασιστικά λαϊκά μέτωπα (πυρήνα των οποίων αποτέλεσαν τα ΚΚ) ενάντια στον Άξονα οδηγούν το κομμουνιστικό κίνημα σε μεγάλη ανάπτυξη. Πέρα από την απήχηση στις λαϊκές μάζες, σε ένα σύνολο χωρών οι κομμουνιστές αναλαμβάνουν την εξουσία και συγκροτείται το λεγόμενο Ανατολικό μπλόκ.

Ωστόσο, δεν πρέπει να παραγνωρίσουμε πως η ΕΣΣΔ, που παίζει ρόλο «ναυαρχίδας» τόσο στον πόλεμο όσο και στο εσωτερικό του κομμουνιστικού κινήματος, βγαίνει από τον Β’ΠΠ αρκετά πληγωμένη: έχει πληρώσει το μεγαλύτερο φόρο αίματος (με τους νεκρούς να υπολογίζονται σε 20 εκ.), έχει υποστεί μεγάλα πλήγματα στον παραγωγικό-οικονομικό τομέα, ενώ απειλείται ανοιχτά από τις ΗΠΑ, που με την ρίψη των 2 ατομικών βομβών ενώ ο πόλεμος είχε ουσιαστικά τελειώσει, στέλνουν ένα ξεκάθαρο μήνυμα πως δεν θα δεχτούν περαιτέρω αμφισβήτηση της εξουσίας τους ως υπερδύναμης.

Η ΕΣΣΔ υπό τον Στάλιν οδηγείται σε μια σειρά από συναντήσεις με τους συμμάχους με στόχο τη συνεννόηση για τα ζητήματα που γεννά η επόμενη μέρα.

- Ο θάνατος του Στάλιν το ’53 και η περίοδος μέχρι την ανάδειξη του τον Ν. Χρουστσώφ στη θέση του αποτελεί σημείο καμπής και αναφοράς για το παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα καθώς ταυτίζεται με αυτό που αποκαλούμε «ρεβιζιονιστική στροφή». Ρεβιζιονισμός σημαίνει αναθεωρητισμός, ότι υπάρχουν κάποιες αρχές και αυτές οι αρχές αναθεωρούνται: συγκεκριμένα σήμανε ιστορικά την άρνηση της ταξικής πάλης και της ανάγκης προώθησής της. Αποτελεί μια «δεξιά» αντίληψη εντός του κομμουνιστικού κινήματος, η επικράτηση της οποίας (όχι άνευ αντιστάσεων) οδήγησε στην ουσιαστική διάλυση του κομμουνιστικού κινήματος και τελικά και στην τυπική του κατάρρευση -παλινόρθωση του καπιταλισμού στην ΕΣΣΔ και στις χώρες του ανατολικού μπλοκ

Στην παρούσα τοποθέτηση θα ασχοληθούμε κυρίως με τις πρώτες φάσεις ανάδειξης και κυριαρχίας του ρεβιζιονισμού με στόχο να αντιληφθούμε την επίδραση που άσκησε στο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα και τις εξελίξεις που δρομολόγησε εντός του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος. Οι εξελίξεις αυτές σχετίζονται άμεσα με τον τρόπο που διαμορφώθηκαν οι τρεις βασικοί «πυλώνες» της Αριστεράς που έπαιξε ρόλο στα γεγονότα του Πολυτεχνείου και αιτιολογούν σε μεγάλο βαθμό τη στάση που κράτησε καθένας εξ αυτών απέναντι στα γεγονότα: μιλάμε για το ΚΚΕ, το ΚΚΕ-Εσωτερικού και το μαρξιστικό-λενινιστικό κίνημα (ΟΜΛΕ).

Στο 20^ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ (1956), ο Χρουστσόφ διακηρύσσει την «επίθεση στην προσωπολατρία» και την «αποσταλινοποίηση». Έχουν προηγηθεί σημαντικές εκκαθαρίσεις στο εσωτερικό του κόμματος και αντίστοιχου χαρακτήρα επεμβάσεις στα ξένα ΚΚ (και στο ΚΚΕ, για το οποίο γίνεται λόγος παρακάτω). Η «ρεβιζιονιστική στροφή» δεν ήρθε φυσικά εν μία νυκτί και δεν είχε να κάνει με το ένα ή το άλλο πρόσωπο. Αντίθετα, είχε ιδεολογικά ερείσματα στην προηγούμενη κατάσταση και ορισμένο υλικό υπόστρωμα. Ειδικότερα, ήδη από την σταλινική περίοδο έχει υιοθετηθεί η θέση ότι «οι τάξεις είχαν εξαφανιστεί και δεν υπάρχουν πλέον ταξικές αντιθέσεις στην ΕΣΣΔ». Θεωρούνταν ότι απελή για τη σοσιαλιστική οικοδόμηση μπορεί να προκύψει μόνο από εξωτερική επίθεση ή από συνδυασμένη δράση εξωτερικών δυνάμεων και πρακτόρων στο εσωτερικό. Η θέση αυτή παρέβλεπε το ρόλο που μπορούν να παίξουν για την παλινόρθωση τα υπολείμματα της αστικής τάξης στο εσωτερικό και η τάξη των γραφειοκρατών του κόμματος, που στη χρουστοφική περίοδο αναπτύχθηκε ιδιαίτερα και αυτονομήθηκε πλήρως από τις λαϊκές μάζες. Ακόμη, οι «έκτακτες συνθήκες» της σταλινικής περιόδου, κατά την οποία υπήρξε γενική προετοιμασία για το μεγάλο πόλεμο που θα ακολουθούσε, οδήγησαν στην ανάπτυξη μιας ορισμένης κρατικιστικής αντίληψης. Ο κρατικισμός σαν μέθοδος επίλυσης ζητημάτων από τα πάνω και χωρίς τη συμμετοχή των μαζών ευνόησε την εμφάνιση και ενδυνάμωση των ρεβιζιονιστικών τάσεων. Η αντίληψη για το «αλάθητο» του κόμματος και η έλλειψη συζήτησης σε ορισμένα ζητήματα συνέβαλε στην ίδια κατεύθυνση.

Η «αποσταλινοποίηση» δεν σήμαινε όμως την ρήξη με τις όποιες προβληματικές της προηγούμενης περιόδου, τη διόρθωση και το ποιοτικό ανέβασμα με βάση τις νέες συνθήκες. Αντίθετα, θα μπορούσαμε να πούμε πως ο ρεβιζιονισμός «άφησε τα ξερά, κι έκαψε τα χλωρά». Τα βασικά χαρακτηριστικά του ρεβιζιονισμού μπορούν να συνοψιστούν στα εξής:

1. Αναθεωρείται η σχέση ιμπεριαλισμού-σοσιαλισμού: Η μεταπολεμική καπιταλιστική ανάπτυξη (μαζική παραγωγή, ανάπτυξη κατανωλικών προτύπων ζωής, κράτος πρόνοιας, νέα κοινωνικά συμβόλαια) «θαμπώνει» τους ρεβιζιονιστές. Υιοθετείται η αντίληψη πως ο σοσιαλισμός έχει «εγγενείς αδυναμίες» που θα θεραπευτούν με «δανεισμό» στοιχείων και πρακτικών του καπιταλισμού. Έτσι, στην οικονομία εισάγονται φιλελεύθερα στοιχεία με τον κεντρικός σχεδιασμός της οικονομίας να εξασθενεί, παραγωγικές μονάδες αυτονομούνται και λειτουργούν πλέον με κριτήρια «ανταποδοτικότητας» και κέρδους. Οι διευθυντές τους μπορούν να απολύουν και να προσλαμβάνουν, να μεγενθύνουν τις απολαβές τους κ.ά. Αγροτικοί συνεταιρισμοί διαλύονται και αντικαθίστανται από ιδιωτικές γεωργικές επιχειρήσεις (σε λίγα χρόνια η ΕΣΣΔ θα εισάγει σιτηρά). Ακολουθεί το «άνοιγμα» στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές και ο δανεισμός από δυτικές τράπεζες (έτσι, ενώ η κρίση του 29 άφησε αλώβητη την ΕΣΣΔ, η κρίση του 70 την επηρέασε βαθιά). Σημαντικότατο στοιχείο: η τακτική κίνηση συνεννόησης με τον ιμπεριαλισμό (στο πλαίσιο της τότε αντιχιτλερικής συμμαχίας) βλ Γιάλτα, μετατρέπεται υπό τον Χρουστσόφ σε στρατηγική: Διακηρύσσεται η «ειρηνική συνύπαρξη» με τον ιμπεριαλισμό και η μεταφορά του ανταγωνισμού με τις ΗΠΑ σε οικονομικό και τεχνολογικό επίπεδο. Στο βωμό ακριβώς της ειρηνικής συνύπαρξης η ΕΣΣΔ θα λειτουργήσει πυροσβεστικά στις επιμέρους εστίες επαναστατικής έντασης καιστις θύελλες που θα ξεσπάσουν ιδίως τη δεκαετία του 1960. Τα ζητήματα μπορούσαν να διευθετηθούν από τις δύο υπερδυνάμεις, στόχος των οποίων ήταν η διατήρηση της πρωτοκαθεδρίας τους απέναντι στον υπόλοιπο κόσμο και ο συναγωνισμός τους για την αύξηση των σφαιρών επιρροής τους. Η στάση αυτή της ΕΣΣΔ βάθυνε τη μπερζνιεφική περίοδο (μετά το 1964) οπότε και χαρακτηρίζεται ως σοσιαλιμπεριαλιστική δύναμη, καθότι παρενέβαινε ανοιχτά ακόμα και με στρατιωτικά μέσα για να υπερασπίσει τις δικές της «ζώνες επιρροής» ή για να κατακτήσει θέσεις που την ευνοούσαν στον οικονομικό ανταγωνισμό με τις ΗΠΑ. Χαρακτηριστικό υπήρξε και το δόγμα της «περιορισμένης κυριαρχίας» σύμφωνα με το οποίο η ΕΣΣΔ μπορούσε να παρεμβαίνει σε άλλα κράτη του ανατολικού μπλοκ όταν νόμιζε ότι διακυβεύονται συμφέροντα του σοσιαλιστικού στρατοπέδου (Τσεχοσλοβακία, 1968).

2. Ο κρατισμός: Η αντίληψη ότι στο σοσιαλισμό δεν υπάρχει ταξική πάλη οδηγεί σε αδιαφορία για τις μάζες. Το ζήτημα του «περάσματος στον κομμουνισμό» αφορά αποκλειστικά το κράτος και το κόμμα. Ουσιαστικά καταλύεται η δικτατορία του προλεταριάτου και επιβάλλεται μια δικτατορία γραφειοκρατών, αυτονομημένων από τις μάζες. Φαινόμενα διαφθοράς αναπτύσσονται όλο και περισσότερο όσο πλησιάζουμε στον ’89, οπότε ολοκληρώνεται και τυπικά η καπιταλιστική παλινόρθωση. Παράλληλα στη διεθνή σκακιέρα η ΕΣΣΔ παύει να υπηρετεί τα διεθνιστικά συμφέροντα των λαών και της ταξικής πάλης και λειτουργεί με βάση τα δικά της ειδικά κρατικά συμφέροντα.

3. Ο παραγωγικισμός, η παραγωγή για την παραγωγή: Η ανάπτυξη και τελειοποίηση της σοσιαλιστικής παραγωγής επί Στάλιν υπηρετεί τον διακηρυγμένο σκοπό της «εξασφάλισης της ανώτατης ικανοποίησης των διαρκώς αναπτυσσόμενων υλικών και εκπολιστικών αναγκών ολόκληρης της κοινωνίας». Ο ρεβιζιονισμός, έχοντας αποδεχθεί ήδη την «ανωτερώτητα» του καπιταλισμού σαν οικονομικού συστήματος, ξεχνά αυτό το σκοπό. Η αύξηση της παραγωγής γίνεται αυτοσκοπός. Οι μεταρρυθμίσεις ευθυγραμμίζουν την οικονομία και την παραγωγή προς το κέρδος και όχι προς την ικανοποίηση των αναγκών. Ο καπιταλιστικός τρόπος ζωής και το κατανωλικό πρότυπο αποτελούν αντικείμενο θαυμασμού των ρεβιζιονιστών.

4. Υπερεπαναστική φρασεολογία καλύπτει μια δεξιά πολιτική: Ο ρεβιζιονισμός επικαλείται την επιστροφή στο «γνήσιο λενινισμό». Μάλιστα, επί Μπρέζνιεφ υιοθετείται εκ νέου αντιιμπεριαλιστική φρασεολογία. Ωστόσο, δεν μιλάμε πια για αντιπαράθεση «δυο κόσμων». Η στροφή της οικονομίας διατηρείται πλήρως και ο δανεισμός (μεταφορικά και κυριολεκτικά) από τη Δύση αυξάνεται. Η στροφή του Μπρέζνιεφ στον «αντι-ιμπεριαλισμό» θα πρέπει να συνδεθεί μάλλον με την προσπάθεια διείσδυσης και ελέγχου κινημάτων που αναπτύσσονται αυτήν την περίοδο ανά τον πλανήτη παρά με κάποιον «πόλεμο» κατά του ιμπεριαλισμού.

Η αντιρεβιζιονιστική πάλη

Η στροφή του ’56 δεν έγινε χωρίς αντιστάσεις. Στο εσωτερικό της ΕΣΣΔ εξαπολύθηκε προγκρόμ κατά των αντιρεβιζιονιστών. Το 1957 με τη βοήθεια των τανκς του στρατάρχη της νίκης Ζούκωφ αποπέμπεται η «αντι-κομματική ομάδα», μέλη της παλιάς φρουράς που πήγαιναν κόντρα στις εξαλοσσύνες του Χρουστσόφ (βλ. Μολότοφ, Καγκάνοβιτς κλπ).

Σε διεθνές επίπεδο, η γραμμή της αντιρεβιζιονιστικής πάλης εκφράστηκε κυρίαρχα από το ΚΚ Κίνας υπό τον Μάο Τσετούνγκ και από το Κόμμα Εργασίας της Αλβανίας του Χότζα, με σημείο καμπής τη ρήξη τους με το ΚΚΣΕ και την ΕΣΣΔ τις αρχές της δεκαετίας του 1960.

Στην Ελλάδα, η βάση του κόμματος διαπνέεται συντριπτικά από αντιρεβιζιονιστικές αντιλήψεις, και ο καθαιρεθείς από τους ρεβιζιονιστές γενικός γραμματέας Νίκος Ζαχαριάδης γίνεται σημείο αναφοράς της αντιρεβιζιονιστικής πάλης. Ουσιαστικά έχουμε μια μαζική εξέγερση κομμουνιστών κατά του ρεβιζιονισμού, που θα καταπνιγεί με πολλή προσπάθεια και με ποικίλα μέσα (χαρακτηριστικά, πογκρόμ και διαγραφή 7000 κομμουνιστών – πολιτικών προσφύγων στην Τασκένδη). Σημείο καμπής αποτελεί η 6^η πλατιά Ολομέλεια του ΚΚΕ που συγκαλείται το Μάρτιο του ’56 στη Ρουμανία από την Διεθνή Επιτροπή Κομμάτων (ΚΚ Βουλγαρίας, Ουγγαρίας, Πολωνίας, Ρουμανίας, Σοβιετικής Ενωσης και Τσεχοσλοβακίας) κι όχι από κάποιο κομματικό όργανο. Η ρεβιζιονιστική στροφή στην Ελλάδα περνά μέσα από την διάλυση των παράνομων οργανώσεων του ΚΚΕ, οι οποίες θα επανασυσταθούν επί Χούντας, με άλλα όμως χαρακτηριστικά και με κατοχυρωμένο τον ρεβιζιονιστικό χαρακτήρα. Δίνεται έμφαση στη νόμιμη δουλειά, στο πλαίσιο της ΕΔΑ. Ουσιαστικά επιχειρείται η σταδιακή ένταξη του ΚΚΕ στο μπλοκ των αστικών πολιτικών δυνάμεων, στο οποίο θα μετέχει ως «παρίας», με όρους ακολουθητισμού προς και ετεροκαθορισμού από τις κεντρώες δυνάμεις (ΕΚ). Ζητούμενο είναι η αποφυγή οποιασδήποτε ενέργειας μπορούσε να διαταράξει την «ειρηνική συνύπαρξη» και να αμφισβητήσει τον προσανατολισμό της Ελλάδας στο διεθνές επίπεδο, ως μιας χώρας εξαρτημένης από τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό. Όλα αυτά σε μία χώρα όπου το αντιαμερικανικό-αντιιμπεριαλιστικό αίσθημα του λαού (υιοθετημένο από την περίοδο του εμφυλίου) ενισχυόταν λόγω των εξελίξεων στο κυπριακό ζήτημα κατά τη δεκαετία του ’60. Σε μια περίοδο που χαρακτηρίζεται διεθνώς από τη θύελλα των κινημάτων (εθνικοαπελευθερωτικά, γαλλικός Μάης κ.ά) η ρεβιζιονιστική στροφή του ΚΚΕ επιδιώκει την διασφάλιση μιας ορισμένης «σταθερότητας» και την εκτροπή της λαϊκής αγανάκτησης σε ασφαλή για την ιμπεριαλιστική τάξη πραγμάτων κανάλια (δημοκρατικά αιτήματα, πολιτειακό ζήτημα κ.ά).

Το μαρξιστικό-λενινιστικό κίνημα στην Ελλάδα αναπτύχθηκε στη βάση της αντιπαράθεσης με την παραπάνω γραμμή. Στο επίκεντρο της κριτικής του βρίσκεται η ενσωμάτωση της Αριστεράς στο αστικό πολιτικό μπλοκ και η εξάρτηση από διεθνή ρεβεζιονιστικά κέντρα. Το 1964 συγκροτείται η Οργάνωση Μαρξιστών Λενινιστών Ελλάδος, πολιτική κίνηση υποστηρικτών της αντιρεβιζιονιστικής πάλης που αποχώρησαν από το ΚΚΕ. Εμπνευσμένη από το διεθνές βάρος της ρήξης του ΚΚΚ και του ΚΕΑ με το ΚΚΣΕ και τροφοδοτούμενη από τους κομμουνιστές εκείνους που αρνήθηκαν τη διάλυση και τη «μονοκοντηλιά» διαγραφή των αγώνων του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, μπόρεσε να παίξει σημαντικό ρόλο στα γεγονότα του Πολυτεχνείου, όπως θα δούμε παρακάτω.

Η διάσπαση του ΄68 – Ο πολυκεντρισμός

Τα τέλη της δεκαετίας του ’60 βρίσκουν το ρεβιζιονισμό διασπασμένο. Η σοσιαλ-ιμπεριαλιστική στροφή της ΕΣΣΔ, ιδιαίτερα όπως εκφράστηκε μέσα από τις στρατιωτικές επεμβάσεις στην Ουγγαρία το ’56 και την Τσεχοσλοβακία το ’68, οδηγούν ορισμένα κομμουνιστικά κόμματα της Δυτικής Ευρώπης (Ιταλίας, Γαλλίας) ή τμήματά τους στην αμφισβήτηση της πρόσδεσής τους στο ΚΚΣΕ και την ΕΣΣΔ ως «κέντρο» του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος. Αναπτύσσεται στα κομμάτια αυτά η λογική του «πολυκεντρισμού» και η θεωρία του ευρωκομμουνισμού. Ο πολυκεντρισμός δεν αποτελεί ρήξη με το ρεβιζιονισμό, καθώς δεν αμφισβητεί ουσιαστικά την εγκατάλειψη της ταξικής πάλης. Αντίθετα, μπορεί να θεωρηθεί ως ο πιο «δεξιός» ρεβιζιονισμός, μιας και εγκαταλείπει ακόμη και σε επίπεδο φρασεολογίας τα επαναστατικά συνθήματα και προβάλλει ως πρόταγμα τον «κοινοβουλευτικό δρόμο προς το σοσιαλισμό», τον «σοσιαλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο». Ο ρεβιζιονισμός αυτού του τύπου, θαμπωμένος από το μοντέλο ανάπτυξης των δυτικοευρωπαϊκών καπιταλιστικών κρατών, με τους λειτουργικοφανείς δημοκρατικούς θεσμούς, τα «συστήματα πρόνοιας», τα «ανθρώπινα δικαιώματα» θα συστρατευθεί ουσιαστικά με τη σοσιαλδημοκρατία και θα στηρίξει ιστορικά την «ευρωπαϊκή ολοκλήρωση».

Στην Ελλάδα, η επιβολή της δικτατορίας επέτεινε την κρίση στο εσωτερικό του ρεβιζιονιστικού στρατοπέδου, με αποτέλεσμα την διάσπαση του 1968 σε ΚΚΕ και ΚΚΕ Εσωτερικού, με αφορμή τα γεγονότα της Τσεχοσλοβακίας. Η διάσπαση πήρε το χαρακτήρα της σύγκρουσης των στελεχών που βρίσκονταν στο εσωτερικό (το κόμμα των οποίων έλαβε γι’ αυτό το όνομα ΚΚΕ Εσωτερικού) και εκείνα που βρίσκονταν στο εξωτερικό, στο Βουκουρέστι όπου έδρευε η ΚΕ του ΚΚΕ λόγω της κήρυξής τους ως παράνομου στην Ελλάδα ήδη απ το 1946.

Τα όσα περιγράφησαν παραπάνω καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό και αιτιολογούν τις πολιτικές γραμμές που εκφράστηκαν και αντιπαρατέθηκαν την περίοδο της δικτατορίας και στα γεγονότα του Νοέμβρη. Αφενός, η γραμμή της αντιδικτατορικής ενότητας των ΚΚΕ και ΚΚΕ Εσωτερικού, αφετέρου η γραμμή του αντιφασιστικού/αντιιμπεριαλιστικού χαρακτήρα της πάλης, που παλεύτηκε από τις επαναστατικές δυνάμεις (μαρξιστικό-λενινιστικό κίνημα - ΟΜΛΕ).