Η Μεταπολίτευση ως περίοδος ήττας και υποχώρησης των επαναστατικών ιδεών *

*Η τελευταία από τις τρεις εισηγήσεις που έγιναν από μέλη μας στο πλαίσιο της εκδήλωσης "Το Πολυτεχνείο και η κρίση της επαναστατικής Αριστεράς", που διοργανώθηκε από το Αρ.Δι.Ν. Θεσσαλονίκης στις 15/11.

"Το μαρξιστικό λενινιστικό κίνημα στην Ελλάδα από τη γέννηση του, έως την ουσιαστική του διάλυση στις αρχές του ’80, αποτέλεσε το κίνημα εκείνο που προσπάθησε να αντισταθεί στην ενσωμάτωση της αριστεράς στο σύστημα και στην αναθεώρηση των αρχών του κομμουνιστικού κινήματος. Η κρίση του συνέπεσε με τη διεθνή υποχώρηση αυτού του κινήματος. Το ότι δεν κατόρθωσε τελικά να αντιστρέψει αυτή τη διαδικασία ενσωμάτωσης και να ριζώσει στην εργατική τάξη, δε μειώνει την προσφορά του.

Ο βασικός λόγος για τον οποίο ένα ολόκληρο ρεύμα επαναστατών, που δοκίμασε τις θέσεις του σε μία μαζική εξέγερση της νεολαίας και του λαού, οδηγήθηκε στην διάλυση και την υποταγή στον Πασοκισμό και την διαχείριση, ήταν η ενσωμάτωση εκείνων των χαρακτηριστικών, στα οποία εξαρχής εναντιώθηκε και οδήγησαν στην ίδια την δημιουργία του. Επικαθόρισε η αντιπαράθεση με τον ρεβιζιονισμό κάθε σκέψη και δυνατότητα για την απάντηση στα νέα καθήκοντα. Η κριτική για την εξάρτηση από διεθνή κέντρα μετατράπηκε στην αδυναμία προσαρμογής μετά την μεταστροφή της Κίνας. Το πεδίο της πολιτικής μεταφέρθηκε από τις μάζες στα τηλεοπτικά πάνελ και στο φαρε πολίτικα. Η αναθεώρηση της σχέσης με τον αντίπαλο, ποιος είναι και πώς κάθε φορά διαμορφώνεται τακτική απέναντι του, η αναθεώρηση της δύναμης των μαζών και η αναθεώρηση του πού γίνεται η πολιτική πότισαν και τις σάρκες του ίδιου του Κινήματος.

Η διεθνής κατάσταση καταρχήν βαραίνει, κυοφορεί ιστορικές εξελίξεις που δεν παρακολουθούνται και μελετούνται με συνέπεια. Η ανάδειξη ενός διαχειριστικού αντι- Αμερικάνικου αισθήματος στο λαό συνδέεται με το πέρασμα της χώρας στην σφαίρα επιρροής της ΕΟΚ, το οποίο εκφράζεται στο ΠΑΣΟΚ. Εξ’ου και τα «Εξω το ΝΑΤΟ», που κάποιοι μετάφραζαν σαν πόρτα για συνεργασίες με το ΠΑΣΟΚ. Από την άλλη, η ενσωμάτωση και συνθημάτων του Κινήματος, που αφορούσαν την αποφασιστικοποίηση του Κράτους της Δεξιάς στο ΠΑΣΟΚ, ανεξαρτησία κτλ, παρόπλισε και εγκόλπωσε όλο το κίνημα της αλλαγής. Στα πλαίσια αυτά, η εξωκοινοβουλευτική και επαναστατική Αριστερά είδε τα συνθήματα της να εξαφανίζονται, δεν ήξερε πως να προσδιοριστεί σε ένα κόσμο που αλλάζει, και κατέφυγε στην υπεριδεολογική φρασεολογία, που δεν μπορούσε να στρατεύσει και να οικοδομήσει μαζικά κινήματα και πολιτικούς αγώνες.

Οι φάσεις της Μεταπολίτευσης

Καταρχήν ας μελετήσουμε τις εξελίξεις. Η μεταπολίτευση χωρίζεται σε χοντρικά τρείς φάσεις :

Η πρώτη φάση της μεταπολίτευσης ανοίγει με την πτώση της χούντας και κλείνει στα τέλη της δεκαετίας του 80. Καθορίζεται σε πρώτο επίπεδο από τις λαϊκές και εργατικές διεκδικήσεις, από τον αντιφασιστικό και αντιιμπεριαλιστικό ριζοσπαστισμό, από το φιλοευρωπαϊκό προσανατολισμό των κυβερνήσεων Καραμανλή, ενώ φέρνει με δύναμη το ΠΑΣΟΚ στην εξουσία. Αναδεικνύει νέα και ανερχόμενα αστικά στρώματα, στην πορεία ενσωματώνει τον κοινωνικό ριζοσπαστισμό, εδραιώνει τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της χώρας, μοιράζει την πίτα στους μικρομεσαίους. Το ΠΑΣΟΚ λεηλατεί την Αριστερά, διαστρέφοντας τα συνθήματά της. Κατοχυρώνεται ο δικομματισμός που θα κυριαρχήσει για τις επόμενες τρεις δεκαετίες. Υπογράφονται οι βασικές στρατηγικές επιλογές της ελληνικής άρχουσας τάξης και των πολιτικών της κομμάτων που δεν είναι άλλες από την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας και τα συνακόλουθα αποτελέσματα σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο. Συγκροτείται ένα υποτυπώδες κράτος πρόνοιας που όμως εξαρχής έχει τεράστιες καθυστερήσεις, ελλείψεις και αναπηρίες καθώς δεν συγκρίνεται ούτε στο ελάχιστο με τα ευρωπαϊκά συστήματα πρόνοιας που οικοδόμησε η δυτικοευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία. Η διαφθορά και η διαπλοκή, το πελατειακό κράτος, η μίζα και η ρεμούλα είναι οι παράπλευρες συνέπειες της ανόδου του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία που εκσυγχρονίζει κατά πολύ τις παλαιοκομματικές και καθυστερημένες μεθόδους της Δεξιάς. Σε διεθνές επίπεδο, η καπιταλιστική κρίση του 1973 σηματοδοτεί το τέλος της χρυσής εποχής του καπιταλισμού, το λαχάνιασμα και την ήττα του κρατικού παρεμβατισμού και της σοσιαλδημοκρατίας, την ορμητική εδραίωση του νεοφιλελευθερισμού. Με μια σημαντική χρονική και ποιοτική καθυστέρηση από τη Δυτική και Βόρεια Ευρώπη, η Νότια Ευρώπη αποκτά σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις, ενώ ήδη στη Μ. Βρετανία και στις ΗΠΑ ο νεοφιλελευθερισμός αποκτά την απόλυτη ηγεμονία.

Η δεύτερη φάση της μεταπολίτευσης κάνει δειλά την εμφάνιση της ως τάση στα μέσα της δεκαετίας του 1980, για να εδραιωθεί την περίοδο 1989 -90. Η μετάβαση από την πρώτη στη δεύτερη φάση της μεταπολιτευτικής περιόδου, καθορίζεται από το ισχυρό βάρος των διεθνών εξελίξεων. Η πτώση του τείχους του Βερολίνου και η ενοποίηση του επί δεκαετίες διασπασμένου μονοπωλιακού καπιταλισμού, υπέδειξε με εκκωφαντικό τρόπο τον νικητή καπιταλισμό και τον ηττημένο σοσιαλισμό του 20^ου αιώνα. Πλέον ανακηρύσσεται το «τέλος της ιστορίας», το κράτος πρόνοιας θεωρείται αναχρονιστικό, η σοσιαλδημοκρατία μεταλλάσσεται ανοικτά, ολοκληρώνεται η αποκομμουνιστικοποίηση, και η ευρωπαϊκή ενοποίηση ανεβάζει απότομα στροφές. Η ενοποίηση της Γερμανίας δημιουργεί νέα τετελεσμένα και στην Ελλάδα κυριαρχεί το ορόσημο του 1992, και η πλήρωση των κριτηρίων του Μάαστριχτ. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη αποτυπώνει την ηγεμονία των νεοφιλελεύθερων ιδεών και στη χώρα μας, ενώ οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ μετά το 1993, αναλαμβάνουν το έργο της ένταξης της χώρας στην ΟΝΕ. Η κυβέρνηση Σημίτη αποτελεί το καλύτερο δείγμα της μετάλλαξης της στρεβλής Πασοκικής εκδοχής της ελληνικής σοσιαλδημοκρατίας. Ο εκσυγχρονισμένος μεταπρατισμός, η στροφή στις υπηρεσίες, το εμπόριο και βασικά το χρηματοπιστωτικό τομέα, η παραγωγική αποσάθρωση, ολοκληρώνονται υπό τις ιαχές για την ένταξη στο στενό πυρήνα της ΕΕ. Η μεγάλη ιδέα του ελληνικού αστισμού εκφράζεται στο τρίπτυχο: ΟΝΕ, Ολυμπιακοί Αγώνες, βαλκανική εξόρμηση. Η κυβέρνηση Καραμανλή μετά την περίοδο Σημίτη διαχειρίζεται με καθυστερήσεις και προβλήματα τα απόνερα της προηγούμενης φάσης, επιδιώκοντας μεσω του εκτεταμένου δανεισμού να αναβάλει το επερχόμενο τέλος. Στη φάση αυτή ο δικομματισμός εμφανίζεται με δύο όμοια κόμματα, ΠΑΣΟΚ και ΝΔ εκτελούν πανομοιότυπη πολιτική και μόνο αποδεκτό πλαίσιο είναι ο νεοφιλελευθερισμός.  

Από το 2010 μπαίνουμε στην τρίτη (και τελευταία) φάση της μεταπολίτευσης, όταν πλέον το ελληνικό κράτος ουσιαστικά χρεοκοπεί. Το έδαφος της χρεοκοπίας είναι η παγκόσμια καπιταλιστική κρίση που αγγίζει τις μητροπόλεις του καπιταλισμού και ειδικά την Ευρωζώνη. Η πραγματική αιτία της ελληνικής χρεοκοπίας βρίσκεται στη συντεταγμένη και επί δεκαετίες παραγωγική και οικονομική διάλυση που έχει επιφέρει η ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ .Η ισχυρή Ελλάδα στην Ευρώπη αποδεικνύεται ανέκδοτο, όταν είναι αδύνατον να ανταγωνιστεί την γερμανική οικονομία, με ολέθριες συνέπειες για τη χώρα και το λαό. Η καταστροφή είναι τέτοια που το πολιτικό σύστημα μετασχηματίζεται ολοκληρωτικά, κραταιά κόμματα της μεταπολίτευσης παλεύουν εναγώνια να επιβιώσουν (ΠΑΣΟΚ), η Αριστερά αναδεικνύεται σε ισχυρή πολιτική δύναμη, αποδεχόμενη όμως όλο και περισσότερο τις στρατηγτικές επιλογές της αστικής τάξης και του ιμπεριαλισμού, όπως θα αποδειχτεί και με την μεταμόρφωση από τον ΣΥΡΙΖΑ όλου του λαϊκού ριζοσπαστικού ρεύματος. Το τέλος της λαϊκής συναίνεσης δημιουργεί συνθήκες ολοκληρωτικής πολιτικής ρευστότητας και κοινωνικής οπισθοδρόμησης. Η διάρρηξη των σχέσεων της πολιτικής εκπροσώπησης είναι τέτοια που φέρνει ένα καθαρό νεοναζιστικό κόμμα στην τρίτη θέση. Σε οικονομικό επίπεδο η Ελλάδα ζει μια φρίκη χωρίς τέλος, ενώ η περάτωση του μνημονιακού προγράμματος σηματοδοτεί την ολοκλήρωση της οικοδόμησης μίας νέας Ελλάδας, αγνώριστης και εχθρικής στον κόσμο της εργασίας και την νέα γενιά.

Οι γενικές τάσεις της Μεταπολιτευτικής Διαδικασίας και η Αριστερά

Η γενική πορεία μέσα από αυτές τις τάσεις είναι η όλο βαθύτερη πρόσδεση στο άρμα του Ευρωπαϊσμού. Είναι μια αλλαγή που αρχικά περνάει σχετικά απαρατήρητη καθώς στην Αριστερά κυριαρχεί η μονοσήμαντη αντιπαράθεση στον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό. Ακόμη χειρότερα, η πρόσδεση στον ευρωπαϊσμό αποκτά κίβδηλη προοδευτική και αριστερή ταυτότητα καθώς θεωρείται αξιοπρεπές πέρασμα ανάμεσα στη Σκύλλα των ΗΠΑ και στη Χάρυβδη της ΕΣΣΔ. Αυτή η τρομακτική καθυστέρηση έχει επιπτώσεις ακόμα και σήμερα, καθώς μεγάλο μέρος της Αριστεράς κληρονόμησε την ευρωπαϊκή ιδεοληψία, και σήμερα, τη στιγμή που ο βασικός αντίπαλος για μια φιλολαϊκή διέξοδο της χώρας είναι το ευρωενωσιακό πλαίσιο, αυτό θεωρείται ιερό και απαραβίαστο. Το πέρασμα από την αμερικάνικη στην ευρωπαϊκή επιρροή συντελείται με ομαλό και βαθμιαίο τρόπο σε όλη τη διάρκεια της μεταπολίτευσης.

Το δεύτερο γενικό σήμειο μετάβασης αποτελεί ο αστικός εκσυγχρονισμός του κράτους και της πολιτικής. Νομιμοποιούνται τα κομμουνιστικά κόμματα, εκδίδονται οι πρώτοι συνδικαλιστικοί νόμοι, κατοχυρώνεται η απεργία ως συνταγματικό δικαίωμα, προχωρά η αποφασιστικοποίηση του Κράτους, της Αστυνομίας και του Στρατού. Στις συνθήκες αυτές, η επίσημη αριστερά βλέπει ευκαιρίες να μπεί στο πάνθεον των μεγάλων παιχτών. Ενσωματωμένη στο σύστημα, θα υποταχτεί στο δίπολο Δεξιά – Αντιδεξιά, θα αναφωνήσει «Αλλαγή δεν γίνεται χωρίς το ΚΚΕ», θα βγάλει προγράμματα σοσιαλισμού της αγοράς δια στόματος Ν. Κοτζιά, Γραμματέα ΚΝΕ το 1985, ακολουθώντας τα κελεύσματα της Περεστρόϊκα . Άλλωστε, θα γεννηθεί και ο αριστερός ευρωπαϊσμός, βασική μορφή του σύγχρονου ρεφορμισμού,  με την συγκρότηση του Συνασπισμού από τις δύο καθεστωτικές αριστερές δυνάμεις (ΚΚΕ – ΕΑΡ/ΚΚΕ ες. Κυρκος κτλ), με προτάσεις σοσιαλδημοκρατικού χαρακτήρα, προτάσεις ανανέωσης της ΕΟΚ κ.ο.κ. Η «Νέα Σκέψη», που θα κορυφωθεί με την συμμετοχή στην Οικουμενική Κυβέρνηση, με τα 3 υπουργεία, θα συμπέσει σχεδόν με την ηχηρή κατάρρευση της Σοβ. Ένωσης την περίοδο 1989-1991.

Η κατάρρευση του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού» και οι φυγόκεντρες τάσεις στο εσωτερικό του ΚΚΕ το αναγκάζουν σε αναδίπλωση, αποχώρηση από τον ΣΥΝ(ΑΣΠΙΣΜΟ), φραστική σκλήρυνση και «επιστροφή στις ρίζες», με βασικό μέλημα τη συγκράτηση δυνάμεων και τη διατήρηση του μηχανισμού. Από την άλλη, στο χώρο της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς επικρατούν αντιοργανωτικές αντιλήψεις, «κοσμοπολιτισμός», ενασχόληση με τα δικαιώματα ή τους φοιτητικούς χώρους –σεχταρισμός και αδυναμία μαζικής απεύθυνσης από όσους αναφέρονται στον κομμουνισμό. Ο χώρος του Ευρωπαϊσμού, μπλεγμένος στην εμμονική στήριξη της ΕΕ, θα οδηγηθεί στην ιδεολογική και ηθική κατάρρευση του στην Ελλάδα με την προδοσία του ΣΥΡΙΖΑ και την τραγική κατάρριψη ιδεολογημάτων για τον κοινοβουλευτικό δρόμο, την Ευρωπαϊκή οικογένεια, την ανυπαρξία ανάγκης οργανωμένου λαού και πολιτικού υποκειμένου…

Τόσο στο ΚΚΕ, όσο και στην πλειοψηφία της κομμουνιστικογενής αριστεράς, βασικές θέσεις της λενινιστικής παράδοσης, εγκαταλείπονται. Κόμμα, μέτωπο, κίνημα συγχωνεύονται στο κόμμα. Τακτική και στρατηγική επίσης. Η ουσία του ιμπεριαλισμού, της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας, της ανισόμετρης ανάπτυξης εγκαταλείπεται. Η πολιτική λογική της συγκεκριμένης ανάλυσης της συγκεκριμένης κατάστασης, της ανάλογης πολιτικής συμμαχιών, των μεταβατικών αιτημάτων για την επίλυση των προβλημάτων του λαού, αντικαθίσταται από μια γενική έκκληση για (εκλογική) ενίσχυση της κάθε οργάνωσης ή κόμματος, από μια αντίστοιχη έκκληση για το σοσιαλισμό και την επανάσταση, από έναν γενικό ιδεολογικό «αγώνα» μέχρι να «ωριμάσουν οι συνθήκες».

Η ήττα των επαναστατικών ιδεών και η διαμόρφωση του Μεταπολιτευτικού ιδεολογικού συσχετισμού στην Κοινωνία

Αυτή η εγκατάλειψη συμπέφτει με την διαμόρφωση ενός νέου ιδεολογικού συσχετισμού στην κοινωνία, την αριστερά, τις μάζες. Αυτό που ονομάζεται ως ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς, στην ουσία αποτέλεσε την ήττα και εξαφάνιση των επαναστατικών ιδεών στην Ελλάδα. Η αδυναμία οποιασδήποτε επαναστατικής δύναμης να παρέμβει στις εξελίξεις με σύγχρονη οπτική παρέδωσε τις λαϊκές συνειδήσεις ως βορά στον ΠΑΣΟΚισμό.

Τα αποτελέσματα σε επίπεδο κοινωνικής συνείδησης σήμερα εμφανίζονται ολέθρια. Συντελείται ένας ραγδαίος κοινωνικός μεταμορφισμός, που οδηγεί στην διαφορετική πλέον έκφραση των συμφερόντων της κοινωνίας στην πολιτική σκηνή. Η αποφασιστικοποίηση του Κράτους σήμαινε Πασοκοποίηση και πελατειακές σχέσεις. Η αλλαγή, η ρεβάνς απέναντι στην δεξιά ποτίζει το δηλητήριο του «μικρότερου κακού» και τις εκλογικής λύσης τις μάζες. Παράλληλα, οικοδομούνται οι κομματικοί στρατοί, μέσα από πακτωλούς επιδομάτων, μίζες, ρεμούλα, τα στραβά μάτια στην φοροδιαφυγή κ.ο.κ. Το συνδικαλιστικό κίνημα μετατρέπεται σε μηχανισμό διεκδίκησης συμφερόντων μίας εργατικής και συνδικαλιστικής αριστοκρατίας, πίσω από την οποία χτίζονταν πολιτικές καριέρες και κομματικοί μηχανισμοί. Στην ουσία του διπόλου, ανάμεσα στο σκληρό νεοφιλελευθερισμό και τον εκσυγχρονισμό με κάποια υπολείμματα κοινωνικού κράτους, το κοινό θέσφατο είναι η πρόσδεση στην ΕΕ, στα ξένα Κεφάλαια και συμφέροντα, η αποβιομηχάνιση της κοινωνίας και η εκτόξευση της ανεργίας, αργότερα η ένταξη στο κοινό νόμισμα, με ό,τι σήμαινε αυτό. Από την άλλη, υπάρχει πλήρης απουσία των ταξικών συμφερόντων της κοινωνικής πλειοψηφίας, παρά εγκλωβισμός στο αμείλικτο δίπολο. Αυτή τη μεταμόρφωση των κοινωνικών εκπροσωπήσεων δεν θα μπορέσει να σπάσει η Αριστερά, αλλά το ίδιο το τέλος της Μεταπολίτευσης και η είσοδος στην Μνημονιακή εποχή.

Το τέλος της Μεταπολίτευσης αποτέλεσε την επιβεβαίωση της μεταστροφής στις λαϊκές συνειδήσεις και στην ίδια την Αριστερά. Οι μεγαλειώδεις αγώνες των Πλατειών, των 48ωρων απεργιών, των παρελάσεων, των φοιτητικών κινητοποιήσεων, θα φρενάρουν από την λογική της ανάθεσης, της ψήφου στο ΣΥΡΙΖΑ, του έντιμου συμβιβασμού χωρίς ρήξεις κ.ο.κ. Τα χαρακτηριστικά του Μεταπολιτευτικού συσχετισμού, η λογική για τον αν μπορούμε να συνδιαλλαγούμε με την ΕΕ και τον ιμπεριαλισμό, για το αν το κράτος μπορεί να είναι πεδίο αγώνων και αλλαγών προς όφελος του λαού, για το αν οι λαϊκοί αγώνες ή η ψήφος δίνει διέξοδο στα ταξικά προβλήματα, επιβιώνουν με νέες μορφές στη διαχείριση του δημοψηφίσματος και έπειτα της μνημονιακής πολιτικής από τον ΣΥΡΙΖΑ, και οδηγούν για ακόμα μία φορά σε τραγικές επιβεβαιώσεις ενός πολιτικού κενού στο στρατόπεδο των επαναστατικών ιδεών. Τα επιτελεία της Αριστεράς βασικά λιμνάζουν στις λεπτομέρειες των κομματικών ιδιοκτησιών, αγνοώντας τα πολιτικά κενά της μεγάλης εικόνας. Το τέλος της μεταπολίτευσης για το οποίο πανηγυρίζουν οι αστοί και η νέα μεταπολίτευση την οποία επαγγέλλονται, έρχεται να σφραγίσει ένα νέο, χειρότερο συσχετισμό δύναμης και τις ίδιες σχέσεις εκμετάλλευσης, υποταγής και κυριαρχίας, που σήμερα όμως παίρνουν τις πιο βάρβαρες μορφές.

Οι τραγικές επιβεβαιώσεις, το διαρκές κενό, η ανοιχτή Υπόθεση

Τα διδάγματα της πορείας ενός ολόκληρου ρεύματος, οι αδυναμίες του να προσαρμοστεί σε νέες συνθήκες, οι τραγικές επιβεβαιώσεις της γραμμής του 60’ για την επικείμενη κατάρρευση του κομμουνιστικού στρατοπέδου, αλλά και για τον χαρακτήρα του ελληνικού σχηματισμού και της ελληνικής αριστεράς, παραμένουν επίκαιρα. Η ανάγκη αμφισβήτησης της παντοδυναμίας του αντιπάλου και όχι άνευ όρων υποταγής στον ιμπεριαλισμό , της πίστης στους αγώνες του λαού απέναντι στην εκλογική ανάθεση, της ανάγκης παρέμβασης και πολιτικοποίησης των προβλημάτων για την οικοδόμηση μαζικών ανατρεπτικών κινημάτων, σε αντίθεση με την κομματική αναπαραγωγή με υπερεπαναστατικές φωνασκίες, που στην πράξη σημαίνουν κινηματική εθιμοτυπία, πρέπει και σήμερα να τεθούν από τις σύγχρονες επαναστατικές δυνάμεις.

Σήμερα, η απουσία κομμουνιστικού κινήματος οδηγεί ολοταχώς σε μεσαιωνική βαρβαρότητα σε όλα τα επίπεδα. Το σύστημα παίρνει πίσω ό,τι έχασε τον 20ό αιώνα σε επίπεδο εργασιακών σχέσεων, υλικών όρων διαβίωσης, εργατικών δικαιωμάτων, πολιτικών, συνδικαλιστικών και δημοκρατικών ελευθεριών. Η συγκρότηση κομμουνιστικού κινήματος είναι αδήριτη ανάγκη, ζωτικής σημασίας για τους λαούς όλου του κόσμου. Δύσκολο και επίπονο καθήκον όπου πρέπει να στρέφεται κάθε οργανωμένη δράση. Το τέλος της μεταπολίτευσης οφείλει να αποτελέσει πεδίο ισχυρών και επίπονων προσπαθειών:

Για την επανανοηματοδότηση των προγραμμάτων, των αξιών και των τραυματισμένων εννοιών.

Για την ανασύνταξη των επαναστατικών ιδεών απελευθέρωσης της ανθρωπότητας από τα δεσμά της καταστροφής και του κέρδους.

Για την ανασυγκρότηση και επανίδρυση της Αριστεράς που θέλει να αλλάξει τα πράγματα, που θέλει να συγκρουστεί με τον καπιταλισμό και τον ιμπεριαλισμό, που θέλει να χτίσει μια Ελλάδα για το λαό της."